وجوهات شرعی
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
| فروع دین |
|---|
| نماز |
|
نماز واجب • نمازهای یومیه • نماز مستحبی • نماز جمعه • نماز عید • نماز جماعت • نماز آیات • نماز میت • ارکان نماز • واجبات نماز |
| دیگر عبادت‌ها |
|
روزه • خمس • زکات • حج • جهاد امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری |
| احکام طهارت |
|
وضو • غسل • تیمم نجاسات • مطهرات |
| احکام مدنی |
| وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث |
| احکام خانواده |
| ازدواج • ازدواج موقت • تعدد زوجات • نشوز • محارم • طلاق • مهریه • شیردادن • آمیزش • استمتاع • صیغه ازدواج • ام ولد • ظهار • لعان • ایلاء • خلع و مبارات |
| احکام قضائی |
| قضاوت • دیات • حدود • قصاص • تعزیرات |
| احکام اقتصادی |
| عقود: (تجارت • مضاربه • اجاره) • محرمات (رشوه • ربا • احتکار • مکاسب محرمه) • احکام وابسته (مجهول المالک، وجوهات شرعی • کفاره • جزیه) |
| احکام دیگر |
| حجاب • صدقه • نذر • تقلید • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها • وقف • قسم • فسخ • ابراء • اقاله • وقف |
| جستارهای وابسته |
| بلوغ • فقه • احکام شرعی • توضیح المسائل • واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروه • نیت • قصد قربت • مسائل مستحدثه |
وجوهات شرعی پول یا مال‌هایی که تحت عناوینی مانند خمس، زکات، کفارات، رد مظالم، نذورات و موقوفات توسط مکلفان پرداخت می‌شود. بعضی معتقدند خمس و زکات باید به حاکم شرع یا نماینده و وکیل او پرداخت شود.
مفهوم‌شناسی
وجوهات جمع وجوه به معنای پول‌هاست. در لغت‌نامه دهخدا و فرهنگ سخن آمده است که یکی از معانی عرفی وجوهات؛ خمس، زکات و رد مظالمی است که به برخی از مجتهدان پرداخت می‌شود. برخی وجوهات را وجوهات بریه (پول‌هایی که به خاطر احسان و نیکوکاری به دیگران پرداخت می‌شود،) دانسته‌اند.
فقها از اصطلاح «وجوهات شرعی» در موضوعات مختلف فقهی استفاده کرده‌اند. عده‌ای با اشاره به اینکه در فقه به تعریف «وجوهات شرعیه» پرداخته نشده است، آن را اصطلاح فقهی ندانسته، بلکه اصطلاح عُرفی(اصطلاحی که در میان مردم رایج است) می‌دانند. و معنای عرفی آن را همه پول‌هایی دانسته‌اند که به خاطر احکام شرع توسط مکلفان پرداخت می‌شود.
مصادیق
تعدادی از نویسندگان، وجوهات شرعیه را تنها شامل واجبات شرعی(خمس و زکات) دانسته اما عده‌ای دیگر آن را شامل همه درآمد‌های دینی مانند خمس، زکات و صدقات واجبه و مستحبه دانسته‌اند. همچنین برخی موقوفات و هدایای مالی و تعدادی نیز انفال را تحت عنوان وجوه شرعیه آورده‌اند. محمدحسین نائینی در وکالتی که به مهدی بهبهانی برای اجازه گرفتن وجوه شرعیه داده، حق امام، مجهول المالک، زکات، نذرها، مطلق صدقات، کفارات و اُجرت عبادات را از وجوه شرعیه برشمرده است.
برخی معتقدند که وجوهات شرعیه شامل موارد زیر می‌شود:
- فدیه: مالی که به دلیل انجام ندادن برخی از وظایف دینی بر برخی از مکلفان واجب می‌شود. برای نمونه کسی که توانایی روزه گرفتن را ندارد باید به ازای هر روزه یک مد طعام به فقیر بپردازد.
- کفاره: جریمه‌ای است که به دلیل انجام دادن برخی از کارهای حرام یا انجام ندادن بعضی واجبات برعهده مکلفان قرار داده شده است. مانند کفاره روزه نگرفتن، قتل، شکستن قسم، ظِهار و...
- خراج: حق مالی که دولت اسلامی بر زمین‌های خاص وضع کرده است.
- خمس: پرداخت یک پنجم مازاد درآمد سالانه و برخی موارد دیگر مانند معدن و گنج با شروطی که در فقه آمده است.
- زکات: پرداخت مقدار معینی از برخی اموال خاص با نصاب خاص و به میزان معین.
- زکات فطره: مال یا پولی که پرداخت آن بر مکلفان در هنگام غروب شب عید فطر هر سال واجب می‌شود.
- جزیه: مالی که دولت اسلامی هر ساله از برخی اهل ذمه دریافت می‌کند.
- عُشر: به مالی گفته می‌شود که از بازرگانان غیرمسلمان برای تجارت در سرزمین اسلامی گرفته می‌شود.
وجوهات شرعیه به چه کسی باید پرداخت شود؟
فقهای شیعه معتقدند فقط حاکم شرع و نمایندگان او می‌توانند در وجوه شرعیه تصرف کنند اما به باور اهل سنت، هر حاکمی با هر گونه ویژگی اخلاقی، علمی چون صرفا حاکم اسلامی است اختیار تصرف در وجوه شرعیه را دارد. اما . در زمان امام معصوم، تنها او می‌تواند در این وجوه تصرف کند و در زمان غیبت فقهای عادل و جامع الشرایط اجازه تصرف در این وجوه شرعیه را دارند. بر طبق نظر آیت‌الله خامنه‌ای ، هرچند امر وجوهات راجع به ولی‌امر مسلمین است، ولی مقلدين هر يک از مراجع تقليد، می‌توانند در پرداخت سهمين به استناد فتواى مرجع تقلید خود عمل کنند و برائت ذمّه حاصل می‌شود.
برخی از مراجع تقلید به افراد معتمداجازه‌ای می‌دهند تا از طرف آنها خمس و زکات از مقلدان دریافت کند.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۹۰ش، ج۸، ص۸۱۸۵؛ فکری، فرهنگ اصطلاحات حج و عمره، ۱۳۹۳ش، ص۲۷۵.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۹۰ش، ج۸، ص۸۱۸۵.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱؛ ج۳، ۴۵۶۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: طباطبايى يزدى، سوال و جواب، ۱۴۱۵ق، ص۹۹- ۲۳۹-۳۳۱؛ امام خمینی، استفتائات، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۴۴-۳۹۲-۴۱۱-۴۱۶-۴۲۲-۴۲۴-۴۳۶-۴۳۱؛ موسوی گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص ۱۴۶-۳۸۹؛ ج۴، ص۳۳۲-۲۲۶-۲۲۷؛ بهجت، استفتائات، ۱۴۲۸ق،ج۱، ص۳۹-۴۷۷-۴۹۰؛ ج۳، ص۱۲۶-۱۳۶؛ ج۴، ص۹۹.
- ↑ غفوری و غفوری، «جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، ص۴۳-۴۴.
- ↑ غفوری و غفوری، «جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، ص۴۳-۴۴.
- ↑ ذاکری، «لزوم گردآوری وجوه شرعی»، ص۹۵.
- ↑ داداشی نیاکی، «مالیات و وجوه شرعیه»، ۱۰۸-۱۱۰.
- ↑ ظهیری، آسان‌ترین شیوه محاسبه خمس، ۱۳۹۱ش، ص۴۵؛ نجفی زنجانی، اصول و روش‌های تربیت در مناسک حج، ۱۳۹۴ش، ص۲۵۶.
- ↑ اخلاقی، شکل‌گیری سازمان روحانیت شیعه، ۱۳۸۴ش، ص۱۹۲.
- ↑ معرفت، ولایت فقیه، ۱۳۷۷ش، ص۱۴۲.
- ↑ خامه‌یار، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاههای اهل بیت(ع) در سوریه، ۱۳۹۱ش، ص۳۰۱.
- ↑ غفوری و غفوری، «جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، ص۴۴-۴۵.
- ↑ غفوری و غفوری، «جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، ص۴۴-۴۵.
- ↑ سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ۱۳۷۸ش، ص۷۷۶-۷۷۷
- ↑ سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ۱۳۷۸ش، ص۷۷۶-۷۷۷
- ↑ پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای.
منابع
- اخلاقی، محمدعلی، شکل‌گیری سازمان روحانیت شیعه، تهران، شیعه شناسی، ۱۳۸۴ش.
- امام خمینی، سید روح الله، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۲۲ق.
- انوری،حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، ۱۳۹۰ش.
- بهجت، محمد تقی، استفتائات، قم، دفتر حضرت آیت‌الله بهجت، ۱۴۲۸ق.
- خامه‌یار، احمد، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاههای اهل بیت(ع) در سوریه، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش.
- داداشی نیاکی، محمد رضا، «مالیات و وجوه شرعیه»، فصلنامه مطالعات اسلامی، پاییز ۱۳۸۵ش، شماره ۷۳.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- ذاکری، علی‌اکبر، «لزوم گردآوری وجوه شرعی»، فصلنامه کاووشی نو در فقه، بهار ۱۳۷۴ش، شماره۳.
- سید کباری، علیرضا، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۸ش.
- ظهیری، عباس، آسان‌ترین شیوه محاسبه خمس، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۱ش.
- طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، سوال و جواب، قم، مرکز نشر علوم اسلامی، ۱۴۱۵ق.
- غفوری، خالد، غفوری، مصطفی، «جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، فصلنامه مطالعات فقه امامیه، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش، شماره ۵.
- فکری، مسعود، فرهنگ اصطلاحات حج و عمره، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش.
- معرفت، محمدهادی، ولایت فقیه، قم، انتشارات التمهید، ۱۳۷۷ش.
- موسوی گلپایگانی، سید محمد رضا، مجمع المسائل، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۰۹ق.
- نجفی زنجانی، حافظ، اصول و روش‌های تربیت در مناسک حج، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۴ش.